Twórcą muzeum był Zdzisław Szulc (kupiec, tenisista, kolekcjoner, uczestnik powstania wielkopolskiego), który na przełomie lat 1945/46 przekazał swoich 80 obiektów Muzeum Wielkopolskiemu, inicjując w ten sposób nowy rozdział w dziejach polskiej kultury muzycznej. Ich wyznacznikiem jest m. in. najstarsza tradycja Koncertów Sylwestrowych w Polsce (od 1949), otwarcie stałej ekspozycji na Starym Rynku w Poznaniu (1952), opisanie dziejów polskich skrzypiec (wystawa Skrzypce w Polsce, 1952 i Słownik lutników polskich, 1954), współudział w powołaniu Stowarzyszenia Polskich Artystów Lutników w Warszawie (1954) czy udział w przygotowaniu pierwszego na świecie Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. H. Wieniawskiego (od roku 1957).

Następca, Włodzimierz Kamiński (1959 – 91, prezes Związek Polskich Artystów Lutników, długoletni juror konkursów lutniczych i skrzypcowych im. H. Wieniawskiego; budowniczy skrzypiec i viol da gamba) umocnił i rozwinął zakres działań Muzeum Instrumentów, przyczyniając się także do powstania szkolnictwa lutniczego w Polsce (obecnie Poznańska Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna i Akademia Muzyczna w Poznaniu). Jako pionier organizował w sposób nowoczesny podległą sobie placówkę, która nieustannie powiększała swoje zbiory o cenne eksponaty oraz powierzchnię wystawienniczą i magazynową. W ten sposób muzeum dołączyło do grona liczących się w Europie tego typu ośrodków.

Dzięki działalności Jacka Podbielskiego, kolejnego kustosza (lata 1991- 97), muzeum zaczęło funkcjonować w muzycznej panoramie Poznania także jako ośrodek popularyzacji muzyki dawnej poprzez cykle koncertów oraz pionierskie rejestracje dźwiękowe z udziałem czołowych wykonawców muzyki barokowej, w których wykorzystano m.in. instrumenty z kolekcji muzealnej.